Κατάθλιψη στην εφηβεία

Η κατάθλιψη στην εφηβεία αποτελεί μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που ξεπερνά τα φυσιολογικά συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα αυτής της ηλικίας. Πρόκειται για μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από παρατεταμένη θλίψη, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα του εφήβου τόσο στο σχολείο όσο και στις σχέσεις του με την οικογένεια και τους συνομηλίκους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι η κατάθλιψη επηρεάζει περίπου το 1,3% των εφήβων 10 έως 14 ετών και το 3,4% των εφήβων 15 έως 19 ετών, καθιστώντας την μία από τις σημαντικότερες αιτίες νοσηρότητας στην εφηβική ηλικία.

Τα διαθέσιμα επιδημιολογικά δεδομένα για την Ευρώπη δείχνουν ανησυχητική αύξηση της ψυχικής επιβάρυνσης των εφήβων. Στην έρευνα HBSC καταγράφεται ότι το ποσοστό των 15χρονων που ανέφεραν πολλαπλά σωματικά και ψυχολογικά ενοχλήματα αυξήθηκε από 42% το 2017–2018 σε 52% το 2021–2022. Η αύξηση αυτή είναι εντονότερη στα κορίτσια και στους μεγαλύτερους εφήβους. Στην Ελλάδα τα στοιχεία της ίδιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ το 2022 αναδεικνύουν πως 7,6% των κοριτσιών και 3,9% των αγοριών δηλώνουν ότι συνήθως αισθάνονται λυπημένα. Παράλληλα, η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ο σχολικός εκφοβισμός συνδέονται με χαμηλή ψυχολογική ευεξία. Επιπλέον, άλλες έρευνες στην Ελλάδα καταγράφουν επιπολασμό κλινικής κατάθλιψης περίπου στο 5 με 6% των μαθητών Λυκείου και ποσοστό καταθλιπτικών συμπτωμάτων που φθάνει το 17%.

Η αναγνώριση της κατάθλιψης βασίζεται στη διάρκεια και την ένταση των συμπτωμάτων. Όταν αυτά διαρκούν τουλάχιστον δύο εβδομάδες και προκαλούν έκπτωση στη λειτουργικότητα, τότε απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση. Οι έφηβοι με κατάθλιψη συχνά εμφανίζουν επίμονη θλίψη ή ευερεθιστότητα, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλαιότερα απολάμβαναν, διαταραχές ύπνου και όρεξης, χαμηλή ενέργεια, δυσκολία συγκέντρωσης, πτώση στη σχολική επίδοση, ενοχές ή αισθήματα αναξιότητας, κοινωνική απόσυρση, αλλά και σκέψεις θανάτου ή αυτοτραυματικές συμπεριφορές. Η διάγνωση δεν γίνεται με ένα μόνο εργαλείο αλλά με την κλινική εκτίμηση. Ωστόσο, ερωτηματολόγια όπως το SDQ μπορούν να βοηθήσουν στον αρχικό εντοπισμό των δυσκολιών από παιδίατρο ή σχολικό ψυχολόγο.

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης, όπως το οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών, ο σχολικός εκφοβισμός, η κοινωνική απομόνωση, η προβληματική χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ύπαρξη χρόνιων σωματικών προβλημάτων ή η έκθεση σε τραυματικά γεγονότα. Από την άλλη πλευρά, ισχυροί δεσμοί με την οικογένεια, η σταθερή καθημερινή ρουτίνα με υγιεινές συνήθειες ύπνου και άσκησης, η θετική στήριξη από το σχολείο και η ασφαλής χρήση των ψηφιακών μέσων λειτουργούν προστατευτικά.

Η οικογένεια μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση. Η ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία, η αποφυγή κριτικής και συγκρίσεων, η στήριξη στην καθημερινότητα με σταθερό ωράριο ύπνου και γευμάτων, η ενθάρρυνση για φυσική δραστηριότητα και η συζήτηση για τους κινδύνους της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου είναι βασικά στοιχεία. Η συνεργασία με το σχολείο είναι εξίσου σημαντική ώστε να εξασφαλιστούν εξατομικευμένες διευκολύνσεις και υποστήριξη στη μαθησιακή διαδικασία.

Ο ρόλος του σχολείου περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής υγείας και πρόληψης του εκφοβισμού, την ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών για τα προειδοποιητικά σημάδια και την ύπαρξη πρωτοκόλλων παραπομπής σε ειδικούς. Το σχολείο μπορεί να προσφέρει ευέλικτες προσαρμογές στο μαθησιακό περιβάλλον, να μειώσει το άγχος αξιολόγησης και να συνεργαστεί στενά με την οικογένεια και τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Οι θεραπείες που έχουν επιστημονική τεκμηρίωση περιλαμβάνουν την γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, η οποία είναι πρώτη επιλογή για ήπιες και μέτριες μορφές κατάθλιψης. Η οικογενειακή θεραπεία βοηθά στη βελτίωση της επικοινωνίας και στην ενίσχυση των δεσμών. Σε περιπτώσεις μέτριας έως σοβαρής κατάθλιψης ή όταν η ψυχοθεραπεία από μόνη της δεν επαρκεί, μπορεί να χορηγηθεί φαρμακοθεραπεία πάντοτε με παιδοψυχιατρική παρακολούθηση. Παράλληλα, η τακτική άσκηση, η υγιεινή διατροφή, η αποφυγή ουσιών και η παρέμβαση σε φαινόμενα εκφοβισμού είναι ουσιώδεις παράγοντες υποστήριξης.

Στην Ελλάδα, οι γονείς μπορούν να απευθυνθούν στον παιδίατρο ή τον οικογενειακό γιατρό που θα τους κατευθύνει σε Κέντρα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων ή σε παιδοψυχιατρικά τμήματα νοσοκομείων του ΕΣΥ μέσω ΕΟΠΥΥ. Επιπλέον, η πρωτοβουλία CAMHI (Child and Adolescent Mental Health Initiative) σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας παρέχει ενημέρωση και πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες. Υπάρχουν επίσης γραμμές άμεσης βοήθειας: η 1018 της ΚΛΙΜΑΚΑ που λειτουργεί όλο το εικοσιτετράωρο για κρίσεις αυτοκτονικού ιδεασμού, η 11525 του οργανισμού «Μαζί για το Παιδί» για συμβουλευτική σε γονείς και εφήβους, καθώς και η 1056 του «Χαμόγελου του Παιδιού». Σε περίπτωση άμεσου κινδύνου, οι γονείς ή οι έφηβοι πρέπει να καλέσουν το 112 ή να απευθυνθούν στο πλησιέστερο τμήμα επειγόντων περιστατικών.

Συνοψίζοντας, η κατάθλιψη στην εφηβεία αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα δημόσιας υγείας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων από την οικογένεια και το σχολείο, η αποστιγματοποίηση της αναζήτησης βοήθειας και η πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπιση. Με συντονισμένη δράση οικογένειας, σχολείου και επαγγελματιών υγείας, οι έφηβοι μπορούν να λάβουν την απαραίτητη στήριξη και να επανέλθουν σε μια πορεία υγιούς ανάπτυξης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

World Health Organization. (2025). Adolescent mental health – Fact sheet.
OECD & European Commission. (2024). Health at a Glance: Europe 2024.
Cosma, A., et al. (2023). HBSC 2021/22 International Report – Mental health & well-being.
ΕΠΙΨΥ/HBSC–Ελλάδα (2023). Η ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων (ευρήματα 2022).
Magklara, K., et al. (2015). Depression in late adolescence: prevalence and comorbidity in Greece. BMC Psychiatry.
Marchionatti, L. E., et al. (2024). The mental health care system for children and adolescents in Greece: review. Frontiers in Health Services.
WHO/Europe (2024). Teens, screens and mental health.