Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και τρόποι αντιμετώπισης στην καθημερινότητα

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει τη συγκέντρωση, την οργάνωση και την αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς. Στα παιδιά εκδηλώνεται με επίμονα μοτίβα απροσεξίας και/ή υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας που προκαλούν έκπτωση στη σχολική, οικογενειακή και κοινωνική λειτουργικότητα. Η αξιολόγηση γίνεται από εξειδικευμένο επαγγελματία (π.χ. παιδοψυχίατρο/αναπτυξιολόγο) με λήψη αναλυτικού ιστορικού, παρατήρηση σε πολλαπλά περιβάλλοντα και τυποποιημένα ερωτηματολόγια/δοκιμασίες· συνήθως υπάρχει επικοινωνία με το σχολείο  για αντικειμενική εικόνα της λειτουργικότητας.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο,  ορίζεται πλαίσιο αναγνώρισης, διάγνωσης και διαχείρισης για παιδιά/εφήβους και ενηλίκους. Ο πυρήνας είναι μια εξατομικευμένη, ολιστική φροντίδα: ψυχοεκπαίδευση οικογένειας, σχολικές προσαρμογές και, όταν ενδείκνυται, φαρμακοθεραπεία με τακτική παρακολούθηση οφέλους-ανεπιθύμητων ενεργειών. Η πιο πρόσφατη ανασκόπηση του NG87 (Μάιος 2025) επιβεβαιώνει τη σημασία της τεκμηριωμένης, πολυεπίπεδης προσέγγισης.

Πώς μπορεί να βοηθήσει η οικογένεια στο σπίτι σύμφωνα με πρακτικές που προτείνει το NHS; Κατ’ αρχάς με σαφή, προβλέψιμη ρουτίνα για ύπνο, γεύματα, μελέτη και ελεύθερο χρόνο· με οπτικά χρονοδιαγράμματα/λίστες βημάτων και «σπάσιμο» των εργασιών σε μικρά, εφικτά κομμάτια· με θετική ενίσχυση (συγκεκριμένος έπαινος, σύστημα επιβράβευσης) για τις επιθυμητές συμπεριφορές· με συνεπή, σύντομες οδηγίες και ήρεμη επίβλεψη· με περιορισμό αποσπαστικών ερεθισμάτων κατά τη μελέτη (π.χ. συσκευές) και συχνά μικρά διαλείμματα κίνησης. Η συνεργασία με το σχολείο για προσαρμογές (κατάτμηση εργασιών, επιπλέον χρόνος, θέση στην τάξη, σήματα αυτορρύθμισης) είναι κεντρική.

Τι βοηθά «περισσότερο» βάσει έρευνας; Τα προγράμματα γονεϊκής εκπαίδευσης και οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις βελτιώνουν ουσιαστικά τη λειτουργικότητα, τις γονεο-παιδικές αλληλεπιδράσεις και τα συννοσηρά προβλήματα (συμπεριφορικές δυσκολίες/αντίσταση), αποτελώντας κρίσιμη βάση ειδικά στα μικρότερα παιδιά και ως συμπλήρωμα στο ευρύτερο πλάνο φροντίδας.

 Η σωματική άσκηση είναι από τους σημαντικότερους συμμάχους.Μελέτες δείχνουν ότι η αερόβια άσκηση, όπως το τρέξιμο, το ποδήλατο και η κολύμβηση, βελτιώνει την ικανότητα συγκέντρωσης, την αυτορρύθμιση και τη διάθεση των παιδιών με ΔΕΠΥ. Ακόμη και είκοσι έως τριάντα λεπτά μέτριας ή έντονης φυσικής δραστηριότητας αρκούν για να μειωθούν τα συμπτώματα απροσεξίας και υπερκινητικότητας. Οι πολεμικές τέχνες, όπως το καράτε ή το τζούντο, συνδυάζουν κίνηση, πειθαρχία και συγκέντρωση και θεωρούνται ιδιαίτερα ωφέλιμες επειδή διδάσκουν κανόνες και ενισχύουν τη σωματική και ψυχική αυτοέλεγχο. Αντίστοιχα, ο χορός προσφέρει ρυθμό και επαναλαμβανόμενα μοτίβα που βοηθούν τα παιδιά να εστιάσουν και να εκφραστούν με τρόπο δημιουργικό.

Οι δραστηριότητες που έχουν δομή και σαφή ρουτίνα φαίνεται να ενισχύουν σημαντικά την αυτορρύθμιση. Η μαγειρική με βήματα που ακολουθούνται με σειρά, οι δραστηριότητες που απαιτούν οργάνωση υλικών ή η συμμετοχή σε οργανωμένα προγράμματα με σταθερούς κανόνες δίνουν στα παιδιά αίσθηση ελέγχου και μειώνουν την πιθανότητα διάσπασης. Το ίδιο ισχύει και για τα επιτραπέζια παιχνίδια στρατηγικής, όπως το σκάκι, που βοηθούν να αναπτυχθεί η υπομονή και η ικανότητα προγραμματισμού.

Οι δημιουργικές δραστηριότητες παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο. Η εκμάθηση μουσικού οργάνου έχει συνδεθεί με βελτίωση της προσοχής και της εργασιακής μνήμης, ενώ η ενασχόληση με τις τέχνες, όπως η ζωγραφική ή οι χειροτεχνίες, δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν την ενέργεια και τη φαντασία τους, να μειώσουν το στρες και να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Η δημιουργικότητα δεν αντικαθιστά την ιατρική ή ψυχολογική υποστήριξη, αλλά συμπληρώνει την προσπάθεια δίνοντας στο παιδί νέους τρόπους να συγκεντρώνεται και να νιώθει ότι καταφέρνει κάτι προσωπικά σημαντικό.

Εξίσου σημαντική είναι η επαφή με τη φύση. Έρευνες στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες καταγράφουν ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν καλύτερη προσοχή και λιγότερη υπερκινητικότητα όταν περνούν χρόνο σε φυσικά περιβάλλοντα. Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους, η πεζοπορία ή ακόμη και μια βόλτα σε πάρκο φαίνεται να δρουν αναζωογονητικά και να προσφέρουν ένα διάλειμμα από τα έντονα ερεθίσματα της καθημερινότητας. Η θεωρία της «αποκατάστασης της προσοχής» εξηγεί ότι τα φυσικά τοπία επιτρέπουν στον εγκέφαλο να ξεκουραστεί και να ανανεώσει τους μηχανισμούς συγκέντρωσης.

Παράλληλα, δραστηριότητες όπως η παιδική γιόγκα και τα προγράμματα ενσυνειδητότητας αποκτούν όλο και μεγαλύτερη ερευνητική στήριξη. Η εστίαση στην αναπνοή, στην κίνηση και στην παρούσα στιγμή βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν δεξιότητες αυτοελέγχου και να μειώσουν την παρορμητικότητα. Οι μελέτες δείχνουν ότι η τακτική εξάσκηση μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση τόσο της προσοχής όσο και της συναισθηματικής ρύθμισης, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με άλλες παρεμβάσεις.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι δεν υπάρχει μία δραστηριότητα που από μόνη της αρκεί για την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ. Οι ισχυρότερες ενδείξεις ερευνών υποστηρίζουν ότι η σωματική άσκηση και οι δραστηριότητες με σαφή δομή έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στα βασικά συμπτώματα. Οι δημιουργικές, καλλιτεχνικές και φυσικές δραστηριότητες λειτουργούν συμπληρωματικά, βελτιώνοντας τη διάθεση, την κοινωνικοποίηση και την αυτοεκτίμηση. Στην πράξη, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η συνέπεια και η τακτική ενασχόληση του παιδιού με δραστηριότητες που του ταιριάζουν και το κινητοποιούν. Όταν η οικογένεια προσφέρει σταθερό πρόγραμμα, θετική ενίσχυση και κατάλληλο περιβάλλον, το παιδί με ΔΕΠΥ μπορεί να αξιοποιήσει αυτές τις δραστηριότητες ώστε να ενδυναμώσει τις δεξιότητές του και να βελτιώσει την καθημερινότητά του.